Тарих турындагы дастан 3 страница

лар» эт елы иде. Берсенең аты Иван*, икенчесенең Петр* иде. Икесе дә Алексей* хан уллары иде. Аннан сон тарих мең дә тук­сан бердә* шул ике хан утырган эт елында башкорт халкы ара­сында бер мөселман хан пәйда булды, халыкны дингә өндәде, әүлияләр көче үзендә, бар иде. Ул ханның аты Сәид Җәгьфар* дип әйтәләр иде. Ахыры бар башкорт халкы ул ханны ханга са­намыйча, аны ташлап, кяфер сөеп, кяфер-урыска кайттылар. Ахыр Хак Тәгаләнең каһәр газап тәкъдире белән кяфер-урыс-ның кулында багланып гаҗиз булып кырылдылар. Урыска әсир булдылар, дин-иманнан мәхрүм булдылар. Гаммаэларның эше һәрвакыт шулай булыр.

Валлаһү әгъләм биссаваб.

Тәммәт тәмам.

Искәрмәләр

«Дәфтәре Чынгызнамә» оригиналда тулысыңча бары бер тап­кыр, 1882 елда Казанда басылып чыга. Ул Казан өязе Мәндеш авы­лында яшәүче Рәхимҗан Җиһаншпн акчасына басылган. Нәшер итүче турында башка мәгълүматлар сакланмаган. Академик Мирка­сыйм Госманов язуына караганда Р. Җиханшин кулында «әсәрнең иң борынгы һәм иң яхшы нөсхәләреннән берсе булган, әмма кулъязма бернинди әдәби эшкәртүсез басылганга күрә, анда орфографик хат­лар һәм төшеп калган урыннар да шактый». (М.А. Усманов. Татар-ские историческне нсточникн ХУН-ХУШ вв., Казань, 1972, С. 99).

Әсәр М. Госмановнын югарыда күрсәтелгән монографиясендә тәфсилләп тикшерелгән. Шулай да китапның киң катлау укучылар өчен тәкъдим ителүен күздә тотып, кайбер тариххи вакыйгалар, шәхесләр һәм датадар турында кыскама аңлатмалар һәм төп нәсхәдә очрагап архаик сүзләргә мөмкин булган дәрәжәдә сүзлекчә бирергә кирәк таптык.

* Йуҗн — Җужи, Чыңгыз ханның олы улы әтисеннән бернич»
ай иртәрәк. 40 яшьләрендә 1227 елда үлә.

* Җодай — Чыгтай, Чыңгызның икенче улы (1242 елда үлгән).

* Гәрәй — Үгедәй хан, Чыңгызның өченче улы, 1229-1241
елларда идарә иткән.

* Тули — Тули хан, Чыңгызның дүртенче улы.

* 549 ел — милади белән 1155 ел.

* 624 ел — милади белән 1227 ел.

Аксак Тимер нәселе турындагы дастан

* Аксак Тимер — мәшһүр Урта Азия баскынчысы Аксак Тимер
(1336-1405),

* Җодай — Чыгтай хан. Чыһгыз ханның икенче улы Чыгтай
XIII гасыр башында яшәгән.

* Алмалык — Аксак Тимер монголларның төркиләшкән Барлас
кабиләсеннән булып, Хуҗа Илгәр дигән авылда туган.

* Шаһ Солтан — төрек солтаны Баязид. Аксак Тимер вакытын­
да Истамбул (Константинополь) әле греклар кулында була. Аны 1453
елда төрек солтаны Мәхмүд басып ала.

* Күллү лилләһи вә иннә иләйһи раҗигун (дөресе: иннә лиләһи '
в» иннә иләйһи раҗигун) — «чынлап та без Аллаһы Тәгаләнеке һәм
чынлап та без Аңа кире кайтабыз» Коръән, 2 (Бәкарә) сүрәсе, 156 аять.

Гансә улы Амәт турыңдагы дастан

* Җаннбәк — Алтын Урда ханы Җанибәк (1341-1357).

* Бнрдебәк — Алтын Урда ханы Бирдебәк (1357-1359).

Идегә би турындагы дастан

* Шам — Сирия.

* Антакия — Антиохи* шәһәре.

* Кастантия — Константинополь.

Дата добавления: 2015-05-29